Ekspozycja Dziejów Leszna i Regionu

Bogatą historię Leszno zawdzięcza swym właścicielom: reprezentantom rodów Leszczyńskich i Sułkowskich. Najstarsze dzieje grodu i lata świetności miasta za Leszczyńskich przedstawiają archiwalia, wyroby artystyczne, starodruki i kartografia. Ewenementem w skali muzealnictwa polskiego jest prezentowany na ekspozycji miecz bojowy z XIII w. Stanowił prawdopodobnie własność Przemysła II, króla Polski. Przedstawienie figuralne na głowni miecza czyni go jednym z najciekawszych okazów w Polsce, a nawet w Europie. Okres wielkiego rozwoju miasta pod względem gospodarczym, kulturalnym i naukowym, przypada na I połowę XVII w. Należało ono wtedy do Rafała Leszczyńskiego, wojewody bełskiego i jego syna Bogusława, podkanclerza koronnego. Słynęło z młynarstwa, wyrobu sukna i drukarstwa. Znajdujące się na ekspozycji starodruki świadczą o wielowiekowej tradycji drukarskiej i wydawniczej miasta.
Leszno tworzyła wielojęzyczna, różnorodna kulturowo i religijnie społeczność. Na szczególną uwagę zasługują prezentowane na ekspozycji wyroby artystyczne, tworzące kolekcję pamiątek po leszczyńskich braciach czeskich. To jedyny taki zespół w polskich zbiorach muzealnych, dotyczący wyznawców Jednoty. Składają się na niego naczynia liturgiczne i tkaniny ołtarzowe.
          Ważnymi i cennymi przedmiotami są również wystawione wyroby, pochodzące z warsztatów rzemieślniczych Leszna i regionu. Licznie prezentowane: tłoki pieczętne, sztance rzemieślnicze, obesłania, zamki do bram zdobione dekoracyjnym ornamentem, skrzynki cechowe, różnego rodzaju kubki, dzbany, puchary, wykonane z cyny. Te ostatnie pochodzą przeważnie z warsztatów śląskich, kilka obiektów jest pochodzenia leszczyńskiego. Na szczególną uwagę zasługują: obesłanie leszczyńskiego cechu rzeźnickiego z XVIII w., książka kroju leszczyńskiego cechu krawców z XVIII w. i statut cechu pasamoników (pasmanteria) z 1692 r., potwierdzony przez właściciela miasta, Rafała Leszczyńskiego, ojca króla Polski – Stanisława, a następnie przez Józefa Aleksandra Sułkowskiego. Poza przedmiotami dotyczącymi warsztatów rzemieślniczych obejrzeć można zegary (kominkowe i ścienne), wyroby z porcelany i szkła, pochodzące z XVIII, XIX i XX w., z różnych manufaktur polskich i europejskich.
          Znacznie mniejszą część ekspozycji zajmują wyroby rusznikarskie: broń biała, drzewcowa i palna. Prezentowane są: pistolety skałkowe i kapiszonowe, prochownice, halabardy i partyzany.

Wiek XVIII w dziejach Leszna był wiekiem spadku koniunktury gospodarczej, handlowej i kulturalno-oświatowej. Miasto za Sułkowskich powoli podnosiło się z kryzysu gospodarczego, lecz nigdy już nie osiągnęło tak wielkiego rozwoju i świetności jak w I poł. XVII w. Pod koniec stulecia znalazło się pod zaborem pruskim. Wiek XIX to okres walk niepodległościowych i pracy organicznej. Ekspozycje zdominowały portrety reprezentacyjne, przedstawiające członków rodziny Sułkowskich z XVIII w. oraz wyroby użytkowe wykonane z porcelany i szkła. Na uwagę zasługują pamiątki historyczne pochodzące z czasów zaboru pruskiego oraz powstania wielkopolskiego. Biżuteria patriotyczna, litografie, wyroby ze szkła i porcelany, pocztówki i plakiety ukazują tęsknotę leszczynian za utraconą Ojczyzną. Własnoręcznie wykonany sztandar powstańczy z Przemętu, medale i licznie zgromadzone fotografie przybliżają historię powstania wielkopolskiego. Okres międzywojenny Leszna, poza eksponatami przedstawiającymi życie polityczne, społeczne i gospodarcze, ukazują licznie zebrane muzealia dotyczące dziejów 17 Pułku Ułanów Wielkopolskich i 55 Poznańskiego Pułku Piechoty.