KULTURA LUDOWA POMORZA GDAŃSKIEGO

W Oddziale Etnografii prezentowana jest od 1988 r. ekspozycja „Kultura ludowa Pomorza Gdańskiego”. Wystawa ta ogranicza się do prezentowania podstawowych form gospodarki wiejskiej i zajęć ludności regionu, takich jak rybołówstwo, uprawa ziemi, hodowla zwierząt czy domowe przetwórstwo. Chronologicznie wystawa obejmuje okres od poł. XIX do poł. XX w. i przedstawia głównie ewolucję narzędzi pracy. 

Ponieważ rybołówstwo stanowi jedno z najstarszych i mocno rozpowszechnionych na Pomorzu Gdańskim zajęć, wystawa opowiada o nim najszerzej. Narzędzia rybołówcze stosowane przez rybaków Pomorza Gdańskiego zostały zaprezentowane w kolejności od najprymitywniejszych, używanych indywidualnie, do bardziej skomplikowanych, wymagających pracy grupowej. Są tu więc wędki, pałki do głuszenia ryb, samołówki plecione, ościenie, bodarze na węgorze, harpuny na jesiotry, więcierze, żaki, kołowroty rybackie, kłonie i czerpaki, sieci matniowe i wielościenne. Prócz tego można tu zobaczyć czółno-dłubankę (depozyt z Kaszubskiego Parku Etnograficznego we Wdzydzach), sanie do ciągnięcia sieci po lodzie, sanie łódkowe do przewożenia ryb, kosze plecakowe i kobiałki do przenoszenia ryb, jak i rozmaity sprzęt pomocniczy. 

Drugie podstawowe zajęcie ludności Pomorza – uprawę ziemi – reprezentują tu narzędzia używane w cyklu całorocznych prac rolniczych do nawożenia, orki, spulchniania ziemi, pielęgnacji roślin, zbioru i młócenia. W przeważającej części zabytki pochodzą z 2. poł. XIX w. i 1. poł. XX w. Zauważyć można zróżnicowanie regionalne narzędzi związanych z orką, co się wiązało z różnymi typami gleby. Ciężkie żuławskie ziemie wymagały o wiele solidniejszych narzędzi niż lekkie, piaszczyste gleby Kaszub. Wyjątkowym zabytkiem jest tu tzw. karak, czyli radło koleśne zaprzęgane w dwa lub nawet cztery woły, używane na ciężkich glebach żuławskich. Karak znajduje się tylko w oliwskiej i elbląskiej kolekcji muzealnej. 

Tradycyjnymi narzędziami żniwnymi były kosy, grabie i widły, do ręcznego młócenia stosowano cepy. Grupa narzędzi związanych z hodowlą to kołki do wiązania krów, siekacze do karmy, wiadra i stołki do dojenia, korytka do pojenia zwierząt, nożyce do strzyżenia owiec czy rzadkie już narzędzia weterynaryjne, takie jak przyrząd do puszczania krwi. Z hodowlą przydomową wiąże się także pszczelarstwo, które reprezentują charakterystyczne dla pomorskich gospodarstw słomiane ule zwane koszkami, a także wirówki do miodu, podkarmiaczki i poddymaczki, narzędzia do odsklepiania wosku i szklane poidełka. 

Uzyskane płody rolne, efekty hodowli zwierzęcej i rybołówstwa musiały być odpowiednio przetwarzane i przechowywane. Z tym wiąże się krąg zabytków związanych z kuchnią. W ekspozycji możemy zatem zobaczyć różnego rodzaju garnki żeliwne z trójnogami żelaznymi, patelnie, miski, sztućce, młynki czy dwojaki. Pokazano także domowy sprzęt występujący niegdyś w każdym gospodarstwie: stępy do kaszy, żarna do wyrobu mąki, szatkownice do kapusty, maszynki do prażenia kawy czy wyrobu wafli. 

Zaaranżowane na wystawie wnętrze izby kaszubskiej pokazuje meble typowe dla wystroju z XIX w.: rozsuwane łóżko, kredens malowany, tzw. szelbiąg, kołyskę dziecięcą, skrzynię, szafę malowaną, stół, zydle i ławę. 

Wystawa zawiera także fotografie archiwalne odzwierciedlające poruszane na wystawie zagadnienia.