Początki stałego osadnictwa na Żuławach sięgają XIII w., lecz kolonizacja na wielką skalę przeprowadzona została dopiero przez Krzyżaków w XIV w. siłami sprowadzonych przez nich kolonistów niemieckich. Wsie na prawie niemieckim (w wersji chełmińskiej) miały zwartą zabudowę wzdłuż jednej ulicy (placu), a domy wznoszone przez osadników posiadały charakterystyczne podcienie szczytowe wsparte na kilku masywnych słupach.
Dwieście lat później, już za czasów panowania królów polskich, na Żuławach zaczęli się osiedlać wyznawcy protestanckiej sekty mennonitów, którzy prześladowani w rodzinnej Holandii emigrowali do słynącej z tolerancji religijnej Rzeczypospolitej. Wsie mennonickie miały plan rozproszony, poszczególne zagrody zakładano w nich w pewnym oddaleniu od siebie, wzdłuż drogi, żeglownego kanału lub wręcz na środku przydzielonego koloniście pola.
Także domy "olędrów" były wznoszone według wzorców przywiezionych z Niderlandów. Zamiast dużych piętrowych budynków o konstrukcji szkieletowej z podcieniami mennonici budowali małe parterowe domki, połączone w jeden ciąg komunikacyjny z budynkiem inwentarskim i stodołą. Żeby zabezpieczyć się przed skutkami powodzi, zagrody te zwyczajem holenderskim były wznoszone na sztucznych pagórkach zwanych terpami.
Wieś Żuławki jest żywym skansenem, w którym te dwie tradycje osadnicze wzajemnie się przenikają. Lokowana w 1352 r. przez wielkiego mistrza krzyżackiego Winrycha von Kniprode, a następnie częściowo zasiedlona przez mennonitów w XVI w. jest po części typową ulicówką, a po części wsią kolonijną z zabudową na terpach. Ewenementem jest to, że zachowało się tutaj aż pięć domów podcieniowych (najstarszy z 1721 r.), trzy przy głównej drodze przez wieś (jeden, niestety, w ruinie) i dwa na mennonickich wysepkach osadniczych, przy czym jeden z nich jest również na modłę holenderską złączony z budynkiem gospodarczym! Dwa z tych domów mają na dodatek niezwykłe, starannie odrestaurowane wnętrza - co jest na Żuławach zjawiskiem wyjątkowym - pełne zabytkowych mebli, obrazów, holenderskich fajansów i miedzianych naczyń (można je zwiedzać za zgodą mieszkańców).
Miejscowy kościół jest wprawdzie neogotycki i pochodzi "tylko" z 1841 r., ale w jego wnętrzu zachował się komplet barokowego wyposażenia ze starszej świątyni.
Do pełni obrazu mamy tu jeszcze nowiutki most zwodzony, pierwszy tego typu obiekt wybudowany na Żuławach (od podstaw!) po II wojnie światowej. Most prowadzi do położonej po drugiej stronie Szkarpawy wsi Drewnica, w której zachował się jeden z dwóch ostatnich żuławskich wiatraków, młyn zbożowy w typie tzw. koźlaka z 1718 r. Na cyplu pomiędzy głównym nurtem Wisły i Szkarpawą istniała w XVI-XVII w. bardzo ważna twierdza bastionowa zwana Gdańską Głową, która broniła dostępu do Gdańska od strony szlaku wodnego Wisły. Dzisiaj nie ma już po niej śladu, lecz jej nazwa została przeniesiona na śluzę zbudowaną na Szkarpawie w 1895 r.