Od 9 września 1939 r. przez dwa tygodnie między Kutnem, Łęczycą, Łowiczem i Sochaczewem rozgrywała się największa bitwa kampanii wrześniowej. Celem 200 tys. żołnierzy polskich z armii "Poznań" i "Pomorze" pod dowództwem generała Tadeusza Kutrzeby było powstrzymanie ofensywy niemieckiej w kierunku Warszawy poprzez uderzenie w lewy bok rozciągniętych wzdłuż Bzury oddziałów nieprzyjaciela. Przez kilka pierwszych dni inicjatywa leżała po stronie polskiej. Zaskoczeni Niemcy ponosili ciężkie straty. W drugiej fazie bitwy, po ściągnięciu posiłków, nieprzyjaciel przeszedł do kontrataku i zamknął polskie jednostki w widłach Wisły i Bzury. Atutem Niemców było przede wszystkim całkowite panowanie w powietrzu, co pozwalało im na bezkarne atakowanie przegrupowujących się polskich oddziałów. Jedynie niewielka część naszych żołnierzy zdołała wymknąć się z okrążenia i z dużymi stratami przedostać do oblężonej Warszawy.
Wiele pozostałości po bitwie do dzisiaj zalega mazowieckie pola i zagajniki, ale ich odkrycie nie jest łatwe, wymaga specjalistycznego sprzętu, wiedzy i dużo cierpliwości. Część z tych znalezisk jest eksponowana w Muzeum Bitwy nad Bzurą, które jest oddziałem Muzeum Regionalnego w Kutnie. Od 1969 r. siedzibą oddziału jest budynek, który ma wartość symbolu. Jest to bowiem wybudowane w 1840 r. klasycystyczne mauzoleum rodziny Mniewskich, ówczesnych właścicieli Kutna, które w skromnej formie powtarza genialny wzorzec rzymskiego Panteonu. Oprócz obiektów znalezionych w terenie na wystawie w rotundzie prezentowane są również oryginalne pamiątki przekazane przez rodziny uczestników walk, kopie sztandarów, rekonstrukcje mundurów polskich i niemieckich, a także diorama ukazująca pole bitwy.