Historia ruskiej księżniczki Halszki (Elżbiety) Ostrogskiej, dziedziczki ogromnej fortuny i po matce (jak głosiły plotki) nieprawej wnuczki króla Zygmunta Starego, to gotowa fabuła na sarmacki melodramat. Jej pierwszym mężem był książę Dymitr Sanguszko, który napadł na zamek w Ostrogu, kiedy Elżbieta miała 14 lat i siłą zaciągnął ją do ołtarza. Wkrótce potem Dymitr został skazany na banicję i zginął podczas ucieczki do Czech, a Halszka została wdową. Król Zygmunt August, wbrew woli matki, postanowił oddać rękę jej córki magnatowi wielkopolskiemu Łukaszowi III Górce. Po przymusowym ślubie obie Ostrogskie uciekły do Lwowa, gdzie Halszka została potajemnie wydana za księcia Siemiona Słuckiego. Tego małżeństwa nie uznał z kolei król i kazał wydać małżonkę Górce. Od 1559 r. do śmierci Łukasza (14 lat później) Halszka przebywała na zamku w Szamotułach. Według legend, zazdrosny mąż trzymał ją pod kluczem w baszcie, zwanej do dzisiaj Basztą Halszki albo Basztą Czarnej Księżniczki, a na czas wyjścia do kościoła, do którego prowadzono ją podziemnym przejściem, kazał jej zakładać żelazną maskę...
W rzeczywistości Baszta Halszki jest jedną z wież obronnych średniowiecznego zamku Nałęczów Szamotulskich, przebudowaną ok. 1518 r. przez Górków na wieżę mieszkalną. W pierwszej połowie XVI w. była luksusową - jak na owe czasy - rezydencją z reprezentacyjną salą na ostatnim piętrze, z której roztaczał się piękny widok na miasto i okolicę. Dopiero w późniejszych wiekach, kiedy standardy życia magnatów znacznie się podniosły, dawna wieża mieszkalna Górków zaczęła być postrzegana jako ponure więzienie pięknej Halszki. Inna sprawa, że mimo swojego bogactwa i urody nie zaznała ona nigdy zwykłego ludzkiego szczęścia - zmarła w wieku zaledwie 43 lat, pogrążona w depresji.
Od 1957 r. baszta była siedzibą Muzeum Ziemi Szamotulskiej, które od 1990 r. nosi nazwę Muzeum - Zamek Górków w Szamotułach i obejmuje również wielokrotnie przebudowywany budynek dawnego zamku Szamotulskich i Górków, usytuowany w sąsiedztwie baszty. Obecnie w baszcie znajduje się wystawa poświęcona historii Szamotuł od pradziejów do XX w. W zamku warto zobaczyć natomiast odtworzony wygląd wnętrz dawnych siedzib szlacheckich - z cennymi meblami, zegarami, tkaninami i innymi wyrobami rzemieślniczymi o charakterze dekoracyjnym i użytkowym. Muzeum szamotulskie słynie również z bogatej kolekcji przedmiotów sztuki cerkiewnej - na stałej wystawie prezentowanych jest. blisko pół tysiąca obiektów (w tym 200 ikon).
Na terenie miasta najcenniejszym zabytkiem jest późnogotycka kolegiata, w której znajdują się m.in. wspaniałe nagrobki dawnych właścicieli Szamotuł.