W okolicach Spały warto zobaczyć unikalne obiekty militarne zbudowane w czasie II wojny światowej przez Niemców. Najciekawsze z nich to dwa potężne schrony dla pociągów sztabowych w Konewce i Jeleniu.
Prace, rozpoczęte jesienią 1940 r., wykonywane były niemal wyłącznie siłami robotników niemieckich, co świadczy o wysokim stopniu tajności tych przedsięwzięć. Pociągi sztabowe pełniły ważną funkcję w systemie dowodzenia wojskami hitlerowskiej III Rzeszy. Po raz pierwszy wykorzystano je podczas agresji na Polskę we wrześniu 1939 r. Osobiste pociągi mieli Hitler, Himmler, Goering oraz niektórzy dowódcy operacji wojskowych. Ich największymi mankamentami była słabo działająca łączność. Stanowiły także łatwy cel dla ataków z powietrza. To dlatego w 1940 r. Niemcy rozpoczęli budowę sieci schronów przeciwlotniczych mogących pomieścić skład ruchomego centrum dowodzenia liczący od 10 do 16 wagonów.
Dlaczego dwa takie schrony zlokalizowano na obrzeżach Spały? W tej miejscowości już od 3 października 1939 r. znajdowało się dowództwo wojsk okupacyjnych w Polsce, które zajęło opuszczoną rezydencję prezydenta RP Ignacego Mościckiego.
Przed atakiem na Związek Sowiecki niemieckie naczelne dowództwo wojsk lądowych postanowiło utworzyć w Spale i okolicach stanowisko dowodzenia dla armii Mitte (Środek), które miały stanowić bliźniacze zespoły schronów w Konewce oraz Jeleniu. Całemu kompleksowi nadano nazwę Gefechtstand Anlage Mitte (Stanowisko Dowodzenia Obszar Środek). Przy wznoszeniu tego kompleksu Niemcy zużyli gigantyczne ilości betonu i stali. Inwestycja, która pochłonęła znacznie więcej budulca niż główna kwatera Hitlera "Wilczy Szaniec" w Gierłoży, okazała się chybiona. Anlage Mitte znalazło się na dalekim zapleczu frontu wschodniego i pełniło jedynie rolę zapasowego stanowiska dowodzenia.
Powojenna penetracja schronów nie potwierdziła opowieści o istnieniu podziemnych kondygnacji. W 2005 r. na terenie kompleksu w Konewce uruchomiono trasę turystyczną i muzeum. Zwiedzający mogą przemierzyć schron kolejowy mający 380 m długości i 6 m wysokości. Wielką atrakcją Konewki są przejażdżki wokół schronu w koszu sowieckiego motocykla wojskowego kierowanego przez motocyklistę w mundurze żołnierza Wehrmachtu.
Obiekt można zwiedzać od maja do listopada, codziennie oprócz poniedziałków, w pozostałych miesiącach zwiedzanie schronu dostępne jest tylko dla grup zorganizowanych, po wcześniejszym umówieniu (tel. 0 501 430 321).
Ciekawostka:
Jak podała 2 sierpnia 2016 r. Gazeta Bunkrowa i Kurier Spalski, w lutym 2016 r. w Berlinie podczas opróżniania piwnic w jednym z tamtejszych budynków odkryto przypadkowo pełną dokumentację i dziennik budowy schronu kolejowego w Konewce z lat 1940 - 1941 (saper1390).