Grudziądz

Histora powstania pomnika:
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę i po późniejszym powrocie Grudziądza do Rzeczypospolitej 23 stycznia 1920 r., jednym z pierwszych spontanicznych działań społeczeństwa było usunięcie niemieckich pomników wznoszących się w newralgicznych punktach miasta. Po paru z nich pozostały puste cokoły, które zamierzano wykorzystać w przyszłości. W 1925 r. z inicjatywy Towarzystwa Upiększania Miasta zaadaptowano cokół pomnika Otto von Bismarcka z 1912 r. przy pl. 23 Stycznia, przekształcając go niewielkimi środkami – poprzez umieszczenie godła państwowego i tablicy ze stosownym napisem – w skromny pomnik Nieznanego Żołnierza. Było to jednak rozwiązanie o charakterze doraźnym, myślano już bowiem o formie bardziej okazałej, stosownej dla miasta będącego siedzibą ważnego garnizonu. W tym celu postanowiono wykorzystać cokół po pomniku cesarza Wilhelma I, stojącym pośrodku Rynku od 1911 r. W 1927 r. powołano społeczny komitet budowy, którego przewodniczącym został przewodniczący Rady Miejskiej mecenas Julian Szychowski. Pomnik zaprojektował Stanisław Jackowski z Warszawy (autor znanego stołecznego pomnika Jana Kilińskiego), a odsłonięcie odbyło się 30 listopada 1930 r., dla uczczenia 10 rocznicy powrotu Pomorza do Polski i 100 rocznicy wybuchu powstania listopadowego. Połączenie dynamicznego posągu żołnierza dzierżącego sztandar zwycięstwa i starego cokołu okazało się nie tylko zabiegiem głęboko symbolicznym, ale i udanym pod względem kompozycyjnym. "Pomnik Żołnierza Polskiego, uosabiającego Wolność i Niepodległość" z miejsca zyskał ogromną popularność i stał się ośrodkiem manifestacji patriotycznych (nawiasem mówiąc, mianem Pomnika Niepodległości określano również popiersie marszałka Józefa Piłsudskiego, odsłonięte w 1933 r. w pobliżu dworca kolejowego). Zdaje się, że nie wykorzystano jednak zaskakującej cechy cokołu, który w założeniu był połączony z dekoracyjnym wodotryskiem. Dotychczasowy pomnik przy pl. 23 Stycznia rozebrano. Monument na Rynku, podobnie jak inne polskie pomniki, został zburzony wraz z pruskim cokołem już w pierwszych dniach hitlerowskiej okupacji w 1939 r. Po zakończeniu wojny, mimo oczekiwań społeczeństwa, długo nie mógł doczekać się przywrócenia. Ze stosowną inicjatywą publiczną wystąpiło w 1979 r. Koło Wychowanków Średnich Szkół Grudziądza z lat 1920-1939, jednak dopiero ponowna inicjatywa, powzięta 1982 w porozumieniu z Grudziądzkim Towarzystwem Kultury spotkała się z akceptacją władz miejskich, politycznych i wojskowych. Po dłuższych staraniach, 11 października 1986 r. odsłonięto – jako pomnik Żołnierza Polskiego – jego replikę autorstwa Eweliny i Henryka Siwickich z Torunia. Na nowo zaprojektowanym kanciastym cokole, na którym umieszczono brązowy kartusz z napisem: "Nie zginęła i nigdy nie zginie". Dopiero w 1990 udało się umieścić brązową tablicę informująca o historii monumentu. W 2010 roku w ramach przywracania historycznego wyglądu Rynkowi Pomnik Żołnierza Polskiego został ustawiony na nowym cokole, wyglądem zbliżonym do przedwojennego.