Srogie gołoborza i zaciszne lasy
Świętokrzyski Park Narodowy w całości położony jest w Górach Świętokrzyskich i obejmuje ich najciekawsze fragmenty: najwyższe pasmo – Łysogóry, część Pasma Klonowskiego, dwie doliny i trzy enklawy, w tym Górę Chełmową. Na zboczach górskich występują charakterystyczne rumowiska skalne – gołoborza. Największe znajdują się na Łysej Górze i na Łysicy. Są to jedne z najstarszych skał w Polsce występujących na powierzchni. Ich wiek określa się na 500 mln lat.
Już w latach 20. XX w. zaczęto tworzyć rezerwaty w celu zachowania najwartościowszych fragmentów Gór Świętokrzyskich. Naturalna szata roślinna przez wieki ulegała bowiem wpływom osadnictwa, rolnictwa, przemysłu, tradycyjnego leśnictwa i eksploatacji drewna. Teren Świętokrzyskiego Parku Narodowego słynął w przeszłości z cisów. Gatunek ten skutecznie wytrzebiono jeszcze w XIV-XVI w. Akcja restytucji cisa rozpoczęła się w 1954 r. W 2000 r. stwierdzono ogółem 991 egzemplarzy cisa, w tym 51 drzew owocujących. W dwa lata później doliczono się na terenie parku aż 729 pomnikowych okazów różnych gatunków drzew, głównie buków, modrzewi, jaworów, grabów i jodeł.
Lasy zajmują ponad 95% powierzchni parku i często mają charakter górski lub wyżynny. Granica między nimi przebiega mniej więcej na wysokości 400 m n.p.m. Lasy jodłowe i bukowe przypominają właśnie te z dolnego piętra w Beskidach. Występujące w Łysogórach gołoborza stanowią swojego rodzaju analogię górskich siedlisk naskalnych z typowymi dla nich porostami i mszakami. Jest to najbardziej charakterystyczny element krajobrazu tego pasma.
Występujące tu rośliny górskie podnoszą walory przyrodnicze parku. Reprezentują je np. tojad dzióbaty, przetacznik górski, paprotnik kolczysty, czosnek niedźwiedzi, żywiec dziewięciolistny, miesiącznica trwała, kokorycz okółkowa, a także jedyny gatunek wysokogórski – omieg górski.
Na Łysej Górze, zwanej też Świętym Krzyżem, w zabytkowym kompleksie dawnego opactwa benedyktynów znajduje się muzeum przyrodnicze, w którym można zobaczyć makietę obszaru parku i okolic oraz bliżej poznać świat przyrody ożywionej i nieożywionej.
Obok zabudowań opactwa zlokalizowano ponadto Radiowo-Telewizyjne Centrum Nadawcze Święty Krzyż. Dzięki bardzo korzystnej lokalizacji jest to jeden z najlepszych, pod względem powierzchni pokrycia sygnałem, obiektów nadawczych w Polsce i Europie Środkowej.