Jeśli podróżujemy przez Warmię i choć na chwilę chcielibyśmy się znaleźć we wsi z duszą, to zdecydowanie Derc jest takim miejscem. To niewielka miejscowość na terenie gminy Jeziorany leżąca na węźle szlaków, otoczona polami i lasami. Zamieszkuje ją nieco ponad 200 mieszkańców. Derc lokowany był dwukrotnie. Pierwszy raz w 1376 r. jednak już wkrótce wieś doszczętnie strawił pożar. Ponowne założenie nastąpiło w 1533 r., a nowy przywilej lokacyjny nastąpił w roku 1560. Po drugiej wojnie światowej większość rdzennych mieszkańców Derca została wysiedlona, a ich miejsce zajęli osadnicy z ziem II Rzeczypospolitej.
Co jest magią tego miejsca? Odpowiedzią na to pytanie może już być rozległy plac przy wjeździe do Derca. Umieszczono na nim niezwykłą instalację. Jest to otwarte okno symbolizujące otwarcie mieszkańców wsi na otaczający ich świat, a spisane na okiennicach dzieje miejscowości wskazują, jak ważne jest zachowanie pamięci o przeszłości w życiu każdego z nas. Tym bardziej, że historia, jak te okiennice, może spłowieć i ulec zatarciu. Już cała ta instalacja oraz otaczające ją np. drewniane drogowskazy mówią nam o artystycznym podejściu mieszkańców. Otwarte okno jest właściwie postrzegane jako "logo" tego miejsca. Pozostaje więc teraz tylko zwiedzić tę miejscowosć. Spacerując po Dercu bardzo szybko przekonamy się, że właściwie wieś jest przygotowana właśnie na to, aby ją oglądać.
Wiele zabytkowych obiektów jest po prostu opisanych na drewnianych tabliczkach, tak że wiemy na co patrzymy. Możemy się więc dowiedzieć, iż właśnie podziwiamy dom z końca XIX w. , remizę strażacką, kaplicę przerobioną ze zlewni mleka, czy zabudowania dawnej karczmy. Budynek dawnej karczmy jest zresztą bardzo ciekawy, mimo nowej elewacji zachował pierwotny układ pomieszczeń i niektóre elementy stolarki budowlanej, ale wielkie wrażenie robią oryginalne piece kaflowe, które można obejrzeć dzięki uprzejmości gospodarzy. Derc po prostu może nas zaskoczyć na każdym kroku, a o szacunku do swojej „Małej Ojczyzny” niech świadczy fakt, że w lutym 2013 r., przy pomocy wszystkich mieszkańców, wydano książkę: „Nasz Derc – wieś z duszą”. Otwarte okno na świat jest więc prawdziwe i mieszkającym tutaj bardzo zależy na tym, aby to udowodnić.