W 1260 r. powołany został z inicjatywy Albrechta Dewina nowy organizm miejski położony w sąsiedztwie rycerskiego grodu znajdującego się nad rzeką Żarką. Nowe miasto o nazwie Żary (niem. Sorau) połączyło trzy osady, które istniały na podgrodziu, wokół kościoła parafialnego oraz na Kaczym Rynku. Nowy zespół urbanistyczny zaczęto otaczać systemem obronnym. Od XIV wieku wznoszono kamienno-darniowe mury obronne wraz z bramami oraz wieżami wartowniczymi. Budowa umocnień trwała do XVI wieku.
W następnych stuleciach mury miejskie traciły na znaczeniu. Częściowo zostały rozebrane, a pozostawiono ich fragmenty, jako atrakcję turystyczną i pamiątkę historyczną. Jednym z zachowanych elementów dawnego systemu obronnego Żar jest wieża wartownicza znajdująca się w pobliżu kościoła Najświętszego Serca Pana Jezusa przy dzisiejszej ulicy Wartowniczej.
Czas powstania tego obiektu szacuje się na pierwszą połowę XIV wieku. Stanowiła część obronną Bramy Dolnej prowadzącej do miasta od wschodu. Wieżę wzniesiono z kamieni polnych oraz rudy darniowej, którą wykorzystano do wykończenia narożników. Ściany budowli posiadały grubość około 2 metrów. Wejście do niej umiejscowiono na wysokości murów obronnych, a wchodziło się do niej z drewnianego pomostu. W XVI wieku wieżę nadbudowano, tym razem korzystając z cegły, jako materiału. W 1787 r. dokonano kolejnej jej przebudowy. W jej wyniku pojawił się dach, który istnieje do dziś. W XIX wieku wieżę przystosowano do celów ochrony przeciwpożarowej tworząc tu punkt obserwacyjny.
Dziś dawna wieża strażnicza Bramy Dolnej wpisana do rejestru zabytków w 1961 r. jest malowniczym elementem żarskiej Starówki i jedną z wizytówek miasta nad Żarką.