Góralszczyzna według Witkiewicza
W drugiej połowie XIX w. Zakopane było już modnym uzdrowiskiem, a napływający tu bogatsi przybysze wznosili dla siebie wille, głównie w stylu alpejskim. Kiedy jednak Zygmunt Natowski - ziemianin z Podola, a zarazem kolekcjoner sztuki ludowej z Podhala - poprosił malarza i architekta Stanisława Witkiewicza (ojca Stanisława Ignacego Witkiewicza, czyli Witkacego), by zaprojektował dla niego letnią posiadłość, ten namówił swojego zleceniodawcę na dom w stylu wzorowanym na podhalańskiej architekturze. W ten sposób w 1893r. powstała inspirowana góralszczyzną Koliba - pierwszy budynek w stylu zakopiańskim lub, inaczej mówiąc, witkiewiczowskim. W projekcie Witkiewicza widać inspirację czerpaną z wyglądu tradycyjnych góralskich chat. Na potrzeby zamożniejszych właścicieli wnętrze zostało powiększone, standard podniesiony, ale ogólny rozkład pomieszczeń architekt zachował.
Domy w stylu zakopiańskim były piętrowe, zbudowane z płazów (drewnianych bel) na wysokich podmurówkach z łupanych kamieni. Dachy miały strome, a na poddaszu mieściły się dodatkowe małe pokoiki. Od strony południowej często znajdowała się odkryta weranda. Architektura była bogata w detale nawiązujące do ornamentów podhalańskiego budownictwa. Bardzo popularne stały się rzeźbione motywy roślinne. W stylu zakopiańskim powstawały również meble, porcelana, a nawet instrumenty muzyczne.
Dzisiaj Koliba - wielokrotnie rozbudowywana oraz remontowana przez licznych właścicieli - wygląda trochę inaczej niż kiedyś. Najpierw był tu pensjonat, w czasie okupacji siedziba niemieckiej organizacji młodzieżowej Hitlerjugend, a później dom wypoczynkowy oraz dom dziecka. W 1993 r. urządzono tutaj Muzeum Stylu Zakopiańskiego, gdzie można poznać ok. 20-letnią (1892-1914) historię tego pierwszego stylu narodowego. Po Kolibie (ul. Kościeliska 18) Witkiewicz zaprojektował kilka innych domów, m.in. uchodzącą za największe osiągnięcie takiej architektury piękną willę Pod Jedlami (ul. Koziniec 1) oraz kilka obiektów sakralnych, w tym kaplicę Jaszczurówka i kaplice w kościele Najświętszej Rodziny przy Krupówkach. Styl zakopiański znalazł swoich naśladowców, m.in. Józefa Kasprusia Stocha - w jego willi Atma mieści się obecnie Muzeum Karola Szymanowskiego. Nie ulega wątpliwości, że Witkiewicz po dziś dzień ma ogromny wpływ na podhalańskie budownictwo.
Muzeum Stylu Zakopiańskiego im. Stanisława Witkiewicza - Koliba
ul. Kościeliska 18, tel. 018 201 36 02
www.muzeumtatrzanskie.com.pl