Pijarzy przybyli do Łowicza w 1668 r. Początkowo zamieszkiwali u kanonika łowickiego Adama Kazimierza Oporowicza, następnie przy ulicy Zduńskiej w kamienicy zakupionej na rzecz kolegium. W 1670 r. fundacja jako szósta w Rzeczypospolitej została zatwierdzona przez arcybp. Mikołaja Prażmowskiego. W tym też roku postanowiono pobudować kościół, jego fundatorami byli kasztelan gostyniński Jan Szamowski, chłop z Bobrownik Wojciech Zimny oraz inni darczyńcy. W 1680 r. poświęcono kamień węgielny kościoła pw. św. Wojciecha i Matki Bożej Łaskawej. Kościół został następnie rozbudowany z fundacji arcybpa Michała Stefana Radziejowskiego.
Prace przy budowie kościoła trwały przez kilkadziesiąt lat. Wśród darczyńców kościoła znaleźli się również arcybiskupi: Stanisław Szembek, Teodor Potocki oraz Krzysztof Szembek, którego serce zostało wmurowane w ścianie wschodniej nawy. Kościół został przebudowany w latach 1720-1730 wg projektu Jakuba Fontany (wieże) oraz w latach 1744-1747 (barokowa fasada) przypuszczalnie wg projektu architekta królewskiego Karola Baya.
W okresie zaborów i wojen światowych kościół pełnił funkcje nie tylko sakralne. W czasie zaboru pruskiego w kościele urządzono szpital. W czasach kampanii napoleońskiej kościół zajęto na składy wojskowe i stajnie. Najdotkliwszych strat kościół doznał w czasie I wojny światowej. W 1914 r. przetrzymywano w nim jeńców rosyjskich, następnie świątynia została zamieniona w garaże. Po odzyskaniu niepodległości budynek pełnił funkcję kościoła szkolnego, a następnie garnizonowego.
Kościół jest trójnawowy, w formie bazyliki, skierowany prezbiterium na południe. Freski w prezbiterium przedstawiają sceny z życia św. Wojciecha, ich autorstwo przypisywane jest Michałowi Aniołowi Palloniemu. Wewnątrz znajdują się liczne ołtarze późnobarokowe, na szczególną uwagę zasługują ołtarze w nawie głównej MB Łaskawej i św. Kalasancjusza z rzeźbami Plerscha oraz cudowny obraz w ołtarzu MB Szkaplerznej w nawie wschodniej. W prawej nawie warto zobaczyć obraz Madonny Pelikańskiej (z godłem miasta na piersi - pelikanem) przyniesiony z pielgrzymki do Częstochowy w 1702 r. Kościół pijarski jest przykładem pięknego baroku inspirowanego rodzimą kulturą.
Przy kościele pijarzy prowadzili kolegium. Na jego czele stał rektor. Od 1680 r. przy kolegium istniała drukarnia oraz powstała biblioteka. W 1835 r. biblioteka pijarska liczyła ok. 2500 książek. Działał też teatr oraz chór muzyczny. Przy kolegium odbywały się Kapituły Prowincjonalne. Na jednej z nich w 1753 r. staraniem ks. Stanisława Konarskiego uchwalona została reforma oświaty, dająca zaczątek Komisji Edukacji Narodowej. Kolegium runęło przy próbie restauracji na początku XIX w. Pijarzy pozostawali w Łowiczu do 1864 r., usunięci zostali w ramach restrykcji popowstaniowych. Ponownie objęli kościół w 1957 r.
Autor: Zdzisław Kryściak