Średniowieczny kościół, niezależnie od jego funkcji czysto religijnej miał być również odzwierciedleniem znaczenia i możliwości ekonomicznych jego fundatora. Nie inaczej było w przypadku fary Głównego Miasta Gdańska, która jest największym ceglanym kościołem na świecie (105 m długości, 66 m szerokości i wieża o wysokości 78 m), a obecnie jedną z kluczowych atrakcji turystycznych miasta.
Budowę tego kolosa rozpoczęto w 1343 r. i trwała ona ponad półtora wieku. Początkowo plany były skromniejsze i miał to być kościół o konstrukcji bazylikowej, którego nawy boczne są niższe od nawy głównej. Ostatecznie jednak podwyższono je do tej samej wysokości uzyskując potężną halę, której sklepienia wznoszą się na wysokość prawie 30 m nad posadzką. Przy rozbudowie doszło do ciekawego problemu technicznego: okno jednej z kaplic w nawie południowej trafiło dokładnie w środek okna w kaplicy w zachodniej części południowego ramienia transeptu!
Obecnie wnętrze zabytkowego kościoła jest prawie jednolicie białe, co przy tak ogromnej powierzchni ścian, filarów i sklepień sprawia niesamowite wrażenie, jednak odkrywki i nieliczne zachowane malowidła świadczą o tym, że w średniowieczu było ono o wiele bardziej kolorowe. Mimo zniszczeń wojennych w kościele zachowało się sporo cennych elementów dawnego wyposażenia, w tym kilkadziesiąt epitafiów i ołtarzy. W jednej z kaplic nawy północnej znajduje się owiana legendą, wyjątkowo okazała rzeźba Pięknej Madonny z ok. 1420 r. Na filarze naprzeciwko gotyckiego tabernakulum umieszczono duży obraz z końca XV w., będący ilustracją Dekalogu. Składa się on z dziesięciu podwójnych scen, które ukazują ludzi postępujących zgodnie z przykazaniami (tym towarzyszą anioły) i łamiących je (tych kuszą szkaradne diabły). Sceny nawiązujące do VI i IX przykazania, przedstawiające zalecające się do siebie pary, należą do najczęściej reprodukowanych obrazów sztuki średniowiecznej. Monumentalny pozłacany ołtarz główny z początku XVI w. miał niegdyś na skrzydłach srebrne figurki świętych, po których pozostały tylko puste miejsca. W 1577 r. przetopiono je bowiem na monety dla opłacenia armii zaciężnej, która broniła zbuntowanego miasta przed wojskami Stefana Batorego. Był to jedyny przypadek w historii mennicy gdańskiej, kiedy bite w niej pieniądze nie miały na awersie wizerunku króla, tylko Jezusa i napis: Christe Salvator defendi nos (Chryste Zbawicielu, broń nas!).
Najbardziej niezwykłym zabytkiem w kościele jest bez wątpienia słynny zegar astronomiczny Jana Düringera z 1470 r., pieczołowicie odtworzony z zachowanych fragmentów i zdjęć w latach 80. XX w. i uruchomiony po 437 latach przestoju. Zegar ma 14 m wysokości (drugi po strasburskim na świecie) i trzy kondygnacje, z których dolna to kalendarz, środkowa - planetarium, a górna to teatrzyk z figurkami, w którym co godzinę wędruje 4 ewangelistów i 12 apostołów, Ewa wybija dzwonkiem kwadranse, zaś Adam - godziny.
Wiele obiektów znajdujących się dawniej w kościele zostało pod koniec wojny wywiezionych do Niemiec lub po wojnie znalazło się w różnych muzeach w Polsce, skąd do tej pory nie zostały zwrócone mimo wieloletnich starań władz kościelnych.
Jedną z atrakcji turystycznych tej wyjątkowej świątyni jest możliwość wejścia na szczyt wieży, z której roztacza się rozległy widok na miasto i na Żuławy Gdańskie (widok w kierunku zachodnim zasłania wysoka krawędź wysoczyzny morenowej).
Od 1965 r. kościół Mariacki nosi papieski tytuł bazyliki mniejszej, a od 1992 r. jest konkatedrą nowej archidiecezji gdańskiej.