Klasztor cystersów i Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Wacława
Opactwo cystersów w Krakowie-Mogile ufundowane zostało w 1223 r. przez biskupa krakowskiego Iwona Odrowąża. Najazd Mongołów spustoszył miejsce budowy w 1241 r. W lutym 1260 r. wojska mongolskie Burundaja zdewastowały klasztor i wymordowały część mnichów. W 1266 r. stało już zasklepione prezbiterium razem z flankującymi je bliźniaczymi kaplicami oraz wschodnie skrzydło klasztoru (dom mnichów).
Taką świątynię konsekrował w maju tego samego roku Jan Prandota, biskup krakowski. Na uroczystości byli obecni książę Bolesław Wstydliwy wraz z żoną Kunegundą (Kingą), późniejszą świętą.
W II połowie XIII w. wzniesiono zachodnie skrzydło opactwa (dom konwersów) oraz ściany transeptu i częściowo nawy głównej i naw bocznych. W połowie XIV w. z inicjatywy króla Kazimierza Wielkiego dokończono budowę murów naw, oraz podwyższono mury prezbiterium i transeptu, całość nakryto sklepieniami. W klasztorze przebudowano krużganki. W połowie XV w. nieopodal południowo-wschodniego rogu klasztoru wzniesiono dom opacki.
Opactwo mocno ucierpiało w pożarach w roku 1447 i 1473, odbudowane staraniem opata Marcina Matyspaska ok. 1474 r. Wtedy też odnowiono krużganki, skrzydło południowe klasztoru oraz wzniesiono mury obronne wokół klasztoru i wzmocniono je basztami. W 1505 r. wymieniono sklepienie nawy głównej kościoła. Ok. 1569 r. rozbudowano dom opacki łącząc go z klasztorem.
21 XI 1587 r. na terenie opactwa obozował Maksymilian III Habsburg wraz ze swymi wojskami. W latach 1655-57 klasztor był okupowany, grabiony, dewastowan,y a na koniec podpalony przez wojska szwedzkie pod wodzą generała Paula Würtza. Odbudowany ok. 1670 r. staraniami opata Jana Kazimierza Denhoffa. Spłonął ponownie w 1708 r., a w 1712 r. zawaliło się sklepienie nawy głównej. Odbudowano je w formie kolebkowej z lunetami. W 1780 r. przebudowano fasadę zachodnią wraz z kruchtą na styl barokowy wg projektu Franciszka Moslera z Opawy. W czasie II wojny światowej klasztor został zajęty przez wojska niemieckie. W następnych latach wielokrotnie odnawiany i konserwowany.
(opis: mrogow84)