Od 1920 r. w Węgrowie przy ul. Ludwisarskiej działa odlewnia dzwonów należąca do rodziny Kruszewskich. Obecnie już czwarte pokolenie ludwisarzy (inaczej brązowników) uprawia ten bardzo rzadko spotykany rodzaj rzemiosła, wykorzystując wiedzę i umiejętności przekazane przez założyciela zakładu, Jakuba Kruszewskiego (1886–1946). Tysiące dzwonów odlanych w ich okopconym, niepozornie wyglądającym warsztacie pobrzmiewa na wieżach kościołów w całej Polsce oraz w wielu krajach Europy, Azji, Afryki, Ameryki, a nawet na dalekiej Nowej Gwinei! Chlubą Kruszewskich są także dwa dzwony wykonane w 1973 r., sprzężone z mechanizmem zegara na wieży Zamku Królewskiego w Warszawie.
Metody pracy ludwisarzy pozostają niezmienne od stuleci. W zakładzie można wprawdzie zobaczyć suwnicę-dźwig i trochę narzędzi elektrycznych, jednak większość prac wykonuje się ręcznie. Aby odlać dzwon, należy wykonać cztery formy. Z ogniotrwałych cegieł wymurowuje się i pokrywa gliną rdzeń - gładki, wymodelowany szablonem fundament, przyszłe wnętrze dzwonu. Na nim powstaje tymczasowy model, zwany "dzwonem fałszywym". Do jego powierzchni wysmarowanej łojem bydlęcym przykleja się wykonane z wosku płaskorzeźbione zdobienia: napisy, postaci, herby czy ornamenty. Odbiją się później na nałożonej formie zewnętrznej, tzw. płaszczu, wykonanym z gliny zbrojonej drutem, zawierającej osobliwy dodatek: sieczkę ludzkich włosów (dostarczają jej węgrowskie zakłady fryzjerskie). Po rozdzieleniu form "dzwon fałszywy" usuwa się, po czym w dole odlewniczym następuje centryczne zestawienie rdzenia z płaszczem i formą korony dzwonu. Całość zasypuje się ziemią, która stabilizuje formy i sprawia, że odlew nie stygnie zbyt szybko. Roztopiony w piecu spiż (78% miedzi i 22% cyny) spływa wymurowanym korytem do formy. Po wystygnięciu odlew wykopuje się, odkuwa niepotrzebną już glinę, na końcu czyści i szlifuje metal. Po dodaniu serca dzwon jest gotowy.
Ludwisarnia Kruszewskich to nie skansen. Długotrwały cykl powstawania dzwonów wyklucza możliwość prześledzenia całego procesu technologicznego. Pamiętając, że przede wszystkim jest to zakład produkcyjny, trzeba bezwzględnie uzyskać zgodę właścicieli na jego odwiedzenie. Można tu przy okazji zamówić nie tylko dzwon kościelny; w ofercie odlewni są dzwonki okrętowe, jachtowe, szkolne, repliki oraz dzwonki okolicznościowe (np. ślubne) z dowolnym monogramem, herbem czy firmowym logo.
Odlewnia Dzwonów Braci Kruszewskich
Węgrów, ul. Ludwisarska 14
tel. 025 792 27 62, 0 606 152 260