Koło

Pierwszą wzmiankę o kościele farnym spotykamy w dokumencie lokacyjnym miasta z roku 1362. Obecny budynek kościoła pochodzi najprawdopodobniej przełomu XIV i XV w. Konsekrowany w 1409 r. pod wezwaniem św. Krzyża. Mimo niejednokrotnej przebudowy kościół zachował zasadnicze cechy architektury gotyku. Najstarsza częścią kościoła jest prezbiterium, do którego w wieku XV dobudowano nawę. Charakter średniowieczny zachowały ceglane szczyty ozdobione sterczynami oraz spiczasty dach. Na początku XVI w. dobudowano od strony południowej kaplicę najświętszej Maryi Panny. Ciekawym elementem tej kaplicy jest jej oryginalne, pierwotne sklepienie oraz schodkowy szczyt ze sterczynami urozmaicony tynkowanymi wnękami, które są zamknięte w ośli grzbiet. Być może, że z tego okresu pochodzi także dobudowana od strony południowej zakrystia. Pierwotny kościół gotycki przetrwał do XIX w. Gruntowniejsza restauracja kościoła nastąpiła po 1863 r. Z tego okresu pochodzą dzisiejsze filary międzynawowe oraz sklepienia krzyżowo-żebrowe w korpusie halowym. W tym czasie zamurowano dawne gotyckie okna, zbudowano pseudogotycką kaplicę, po stronie północnej. W 1897 r. Od strony zachodniej dobudowano także pseudogotycką kruchtę. Podczas prac restauracyjnych w ciągu XIX w. dawne, barokowe wyposażenie wnętrza świątyni wymieniono na pseudogotyckie. Z ocalałych zabytków na uwagę zasługuje późnocotycka płyta nagrobkowa Jana z Garbowa Sulimczyka, syna słynnego Zawiszy Czarnego. Ciekawym świadectwem rodzimego przekształcania renesansowych wzorów pod wpływem sztuki ludowej jest ołtarzyk kamienny wmurowany w ścianę prawej nawy. Wspaniałym pomnikiem sztuki snycerskiej jest ambona z XIV w. Zniszczone elementy wykonał z metalu w XIX w. ślusarz kolski Lech Domański. Jego dziełem jest także balustrada przed wielkim ołtarzem. W głównym ołtarzu obraz "znalezienie krzyża" - dzieło Henryka Piątkowskiego z XIX w. W murach świątyni w 1451 r. arcybiskup Oporowski konsekrował na biskupa kujawskiego Jana Gruszczyńskiego późniejszego prymasa. W czasie okupacji hitlerowskiej kościół był zamknięty i przeznaczony na magazyn odzieży pożydowskiej. (Źródłem opisu jest przykościelna gablota). (theguru)