Dla miłośników historii wczesnego średniowiecza Lutomiersk to jedno z najważniejszych stanowisk na archeologicznej mapie Polski. Pod koniec lat 40. ubiegłego wieku, w ramach wielkiej akcji badań nad początkami państwa polskiego, archeolodzy z Uniwersytetu Łódzkiego pod kierunkiem prof. Konrada Jażdżewskiego odkryli tutaj cmentarzysko z X-XI w. Nie byłoby w tym nic nadzwyczajnego, gdyby nie to, że wśród stukilkudziesięciu grobów około 10% stanowiły pochówki o wyraźnych cechach skandynawskich. Lutomierskich wikingów składano do typowych dla tego kręgu kulturowego grobów komorowych, wyposażając ich na drogę do Walhalli w miecze i topory zdobione skandynawskim ornamentem, a niektórym z nich - zapewne najzamożniejszym - wkładano do grobów także ich wierzchowce!
Czy byli to najemnicy w służbie Mieszka I i Bolesława Chrobrego, czy może towarzysze jednego z wygnanych z Rusi książąt wikińskich - odpowiedzi na to pytanie zapewne nigdy nie poznamy. Niemniej jednak obecność wikińskich grobów w sercu Polski nadal rozpala wyobraźnię i przywoływana jest jako argument w ciągle niezakończonej dyskusji o genezie państwa polskiego. Według jednej z teorii Polska została bowiem, podobnie jak Ruś Kijowska, założona przez skandynawskich wojowników, a Mieszko był jednym z wikińskich jarlów o imieniu Dagobert.
Bardziej uchwytne ślady przeszłości można odnaleźć na terenie lutomierskiego klasztoru, w którym obecnie mieści się zespół salezjańskich szkół muzycznych. Od połowy XVII w. była to siedziba franciszkanów reformatów, którzy musieli ją opuścić w 1864 r. za pomoc, jakiej udzielali powstańcom styczniowym (w ramach represji popowstaniowych władze carskie odebrały również Lutomierskowi posiadane od 1274 r. prawa miejskie). Jednakże na samym początku teren późniejszego klasztoru należał do jednej z możnych rodzin rycerskich, będących w średniowieczu właścicielami Lutomierska, która zbudowała w tym miejscu swoją warowną siedzibę. Jej pozostałości w postaci solidnego ceglanego muru z zamurowanym otworem bramnym widoczne są w południowej ścianie klasztoru. W jednej z sal na terenie szkoły salezjańskiej znajduje się wystawa archeologiczno-historyczna, która obrazuje skomplikowane dzieje tej budowli i osadnictwa pradziejowego w rejonie Lutomierska.