Katedra, a właściwie - bazylika archikatedralna św. Wacława i św. Stanisława Biskupa na wzgórzu wawelskim to bardzo szczególne miejsce. Tu koronowano królów Polski i składano ich ciała w kryptach na wieczny spoczynek. Tu działy się najważniejsze dla kraju i narodu wydarzenia.
Krypty pod
katedrą zaczęto wykorzystywać jako
królewską nekropolię w 1333 roku kiedy to pochowano tu pierwszego władcę, króla Władysława Łokietka.
"Tyle ta bazylika ma związków z dziejami narodu polskiego, tyle z epokami pomyślności i różnych przypadków tej monarchii, iż gdyby żadnej nie było pisanej historii krajów polskich, ściany i marmury jej w większej części poznać by ją dały" - tak przemawiał biskup sufragan diecezji krakowskiej Józef Olechowski podczas wizyty ostatniego polskiego monarchy Stanisława Augusta Poniatowskiego w roku 1787.
Do grobów królewskich wchodzi się przez kaplicę Męki Pańskiej, która jest zlokalizowana w wieży Zegarowej. Wąskie zejście kamiennymi schodami prowadzi wprost do przedsionka przed kryptą św. Leonarda. Cztery stopnie w dół prowadzą na jej poziom.
Krypta św. Leonarda to kamienna kaplica przekryta sklepieniem krzyżowym wspartym na ośmiu romańskich kolumnach z charakterystycznymi dla tego stylu kostkowymi kapitelami. Została wykonana w latach 1090-1117. Najstarszym pochówkiem w tej części nekropolii jest grób biskupa Maurusa zmarłego w roku 1118. Znajduje się pod kamienną płytą pośrodku krypty. Odkryto go w 1938 r. W krypcie św. Leonarda pochowani są: król Jan III Sobieski, królowa Maria Kazimiera, król Michał Korybut Wiśniowiecki, książę Józef Poniatowski, Tadeusz Kościuszko oraz gen. Władysław Sikorski. Kaplica wyposażona jest w kamienny ołtarz ufundowany w 1876 przez hrabinę Katarzynę Potocką, zaprojektowany przez francuskiego architekta Viollet-le-Duca, przy którym dwukrotnie odprawiał mszę Karol Wojtyła. Po raz pierwszy, 2 listopada 1946 roku, odprawił mszę prymicyjną, a po raz drugi, już jako papież Jan Paweł II, 9 czerwca 1997 r. w 50 rocznicę swoich święceń kapłańskich.
Wychodząc z kaplicy należy pokonać znów kilka stopni, tym razem w górę. Dochodzimy nimi do poziomu
krypty Stefana Batorego, którą zlokalizowano po prawej stronie korytarza. Możemy zobaczyć tutaj sarkofag polskiego króla pochodzącego z Siedmiogrodu, ustawiony w prostej przestrzeni krypty zwieńczonej sklepieniem kolebkowym. Sarkofag wykonali gdańscy złotnicy.
Kolejna krypta znajduje się w poszerzeniu korytarza biegnącego w głąb podziemi. Jest to
krypta rodziny Władysława IV. Zgromadzono tutaj sarkofagi króla Władysława IV, jego żony Cecylii Renaty, oraz ich dzieci, królewicza Zygmunta Kazimierza Wazy i królewny Anny Marii Izabeli.
Kolejną na trasie zwiedzania jest
krypta Zygmuntowska, w której pochowani są: król Zygmunt II August, królowa Anna Jagiellonka, Olbracht Jagiellończyk, Anna Austriaczka, Aleksander Karol Waza, a w oszklonej urnie spoczywają prochy króla Stanisława Leszczyńskiego umieszczone tu dopiero w 1938 r. W głębi tej krypty za romańskim murem znajdują się trumny królowej Barbary Zápolya, królewny Anny Marii oraz Augusta II Mocnego.
W sąsiedniej
krypcie Zygmunta Starego pochowany jest król Zygmunt I Stary. Pomieszczenie znajduje się bezpośrednio pod Kaplicą Zygmuntowską.
W
krypcie Wazów, przedostatniej, spoczywają: król Zygmunt III Waza, Konstancja Austriaczka, druga żona króla Zygmunta III, kardynał Jan Albert Waza, Ludwika Maria Gonzaga, żona króla Jana Kazimierza, Jan Kazimierz Waza oraz królewicz Jan Zygmunt Waza.
Po opuszczeniu krypty Wazów mija się umieszczoną w ścianie
urnę z ziemią z Katynia oraz pamiątkową tablicę wmurowaną w 1990 r. z okazji 50. rocznicy zbrodni katyńskiej. W ostatniej
krypcie pod Wieżą Srebrnych Dzwonów spoczywa marszałek Józef Piłsudski, przeniesiony tutaj z krypty św. Leonarda gdzie pierwotnie był pochowany. Nad wyjściem z grobów królewskich ustawiony jest baldachim z łacińskim napisem
Corpora dormiunt vigilant animae (
"Ciała śpią, dusze czuwają").
W katedrze znajduje się również
krypta Wieszczów Narodowych dostępna osobnym wejściem z wnętrza katedry, w której znajdują się grobowce Adama Mickiewicz i Juliusza Słowackiego, brązowy pomnik Cypriana Kamila Norwida i urna z ziemią z jego grobu oraz medalion z wizerunkiem Fryderyka Chopina. Więcej o katedrze tutaj: http://www.katedra-wawelska.pl/zarys_dziejow_katedry,32.html