Poznań już w czasach pruskich był jednym z miast twierdz i podobną rolę pełnił w czasie II wojny światowej. W czasie okupacji dawne obiekty wojskowe uzupełniono nowymi umocnieniami na przedpolach miasta. W drugiej połowie 1944 r. zintensyfikowano przygotowania do obrony przed natarciem Armii Czerwonej. Rozpoczęta 12 stycznia 1945 r. operacja wiślańsko-odrzańska pod koniec lutego zakończyła się na linii Odry. Jedną z najdłuższych jej bitew stoczono w Poznaniu. Wyzwalanie miasta trwało 32 dni. Rozpoczęło się 22 stycznia, a zakończyło 23 lutego poddaniem przez Niemców Cytadeli. W trakcie przygotowań do obrony Niemcy nakazali również polskim mieszkańcom opuszczenie miasta. Kierowali się obawą wybuchu powstania. Jednak większość Polaków pozostała, oczekując na wyzwolenie.
Jeszcze w czasie walk o Poznań rozpoczęto przygotowania do życia w wolnym mieście. Już 12 lutego wznowiono naukę w szkole przy ulicy Jarochowskiego. Na pierwszy po ponad pięciu latach okupacji rok szkolny zapisano około 400 dzieci. Szkoła Podstawowa nr 33 otrzymała wówczas imię Zdobywców Cytadeli Poznańskiej.
W 25. rocznicę powstania Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uczczono wznowienie polskiego szkolnictwa w Poznaniu pomnikiem przed wejściem na teren szkoły. Na obelisku poza okolicznościowym napisem widnieje książka i palący się znicz.