Przemyśl

Położony w miejscu ważnych przepraw na Sanie Przemyśl zaczęto fortyfikować w 1854 r. W latach 80. XIX w. zaczęto wznosić potężne forty artyleryjskie. Ciągły rozwój techniki wojennej wymuszał na projektantach twierdzy budowę nowoczesnych fortyfikacji o coraz masywniejszych ścianach i stropach z żelbetu. Najcenniejsze elementy fortów chroniły potężne stalowe pancerze.

Rozbudowa umocnień trwała do lata 1914 r. Dwa pierścienie fortyfikacji twierdzy Przemyśl już we wrześniu tego roku musiały stawić czoło rosyjskiemu oblężeniu. Szturmy Rosjan zostały odparte. Korzystna dla Austriaków sytuacja na froncie zmusiła oblegających do odwrotu. Wkrótce jednak wojska rosyjskie ponownie zamknęły pierścień okrążenia. Po trwającej ponad 4 miesiące obronie Austriacy poddali Przemyśl 22 marca 1915 r., uprzednio wysadzając większość fortów i niszcząc uzbrojenie. Podjęta przez Niemców i Austriaków w maju tego roku ofensywa na froncie wschodnim przyniosła ponowne ciężkie walki o Przemyśl i w efekcie odzyskanie twierdzy w pierwszych dniach czerwca.

Okres kilkudziesięciu lat pracy fortyfikatorów zakończył się kilkumiesięcznym bojowym egzaminem przydatności twierdzy, który z punktu widzenia Austriaków zdała celująco. Forty przemyskie opóźniły działania Rosjan i powstrzymały ich armie od przekroczenia karpackich przełęczy. W czerwcu 1915 r. twierdza Przemyśl na zawsze zakończyła swoją wojenną karierę. Zacięte walki kosztowały jednak życie tysięcy żołnierzy. Zanim nastąpił okres morderczych zmagań na froncie zachodnim I wojny światowej, to właśnie z przemyskich pól bitewnych szły w świat komunikaty o przerażających stratach w ludziach, niespotykanych dotąd w historii wojen. Dzięki tym kilku miesiącom walk z przełomu 1914 i 1915 r. twierdza przemyska zyskała opinię jednej z najważniejszych w Europie.

Obecnie większość umocnień znajduje się w stanie ruiny, ale i tak warto je zobaczyć. Atrakcją dla miłośników fortyfikacji są ruiny fortów pancernych XIII San Rideau i XV Borek oraz fortów artyleryjskich I Salis-Soglio, XI Duńkowiczki i VIII Łętownia. Ten ostatni częściowo udostępniono do zwiedzania, organizując w jego wnętrzach ekspozycję znalezionych na terenie twierdzy militariów. Można też odbyć spacer po oczyszczonym terenie fortu w towarzystwie przewodnika. Fort "ożywa" w weekendy od maja do września. Jak deklarują opiekunowie obiektu, w nagłych sytuacjach nieposkromionej chęci zwiedzenia należy dzwonić (tel. 0 604 869 322, 0 604 665 756).