Swoje powstanie i nazwę miasto zawdzięcza złotonośnym piaskom, z których w średniowieczu, na przełomie XII i XIII w. wydobywano na dużą skalę złoto - zarówno metodą górniczą, jak i wypłukiwaniem z piasków z dna Kaczawy. Kruszec pozyskiwano intensywnie do końca XIV w., ale i później do Złotoryi przybywali poszukiwacze złota w nadziei na duże fortuny.
Historię miejscowej gorączki złota można poznać zwiedzając kopalnię złota "Aurelia", wykutą w Górze Mikołaja. Według legendy dawno temu dziewczynka o imieniu Aurelia szykowała się do Pierwszej Komunii. Rodzina Aurelii była biedna i nie stać ich było ani na sukienkę, ani na przyjęcie gości. Ojciec panny, górnik ze Złotoryi, postanowił więc zostać dłużej w kopalni i poszukać złota. Puste sztolnie i cisza sprawiły, że górnik zgubił drogę. Nigdy już nie wydostał się z podziemi. Dziś w kopalni, która wzięła nazwę od imienia dziewczynki, słychać często dziwne dźwięki. To ojciec Aurelii szuka wyjścia z pułapki.
Tak naprawdę kopalnia "Aurelia" powstała ok. 1660 r. Jest atrakcją turystyczną okolicy. dla zwiedzających udostępniony został korytarz o długości 90 m. Można tu oglądać 27-metrowy szyb Karola. Podobno pod Złotoryją znajduje się więcej takich sztolni, być może jest tu największa na Dolnym Śląsku sieć podziemnych korytarzy. Sama "Aurelia" ma się łączyć z piwnicami gotyckiego kościółka, stojącego na cmentarzu.
Ponieważ w Złotoryi nadal występuje złoto, pracownicy kopalni organizują regularnie pokazy jego płukania, a także zachęcają do tego zwiedzających. W piaskach z koryta Kaczawy można znaleźć drobinki rubinów i granatów. Złoto występuje w formie łusek lub blaszek.
Złotoryjskie Muzeum Złota mieści się w tzw. domu kata. Na trzech piętrach zabytkowego budynku można oglądać wystawę minerałów. Jest też oczywiście sala poświęcona złotu. W gablotach wystawiono grudki cennego kruszcu z doliny Kaczawy, a także okazy pochodzące ze złóż sławnego Klondike.
Co roku w ostatni weekend maja odbywają się w Złotoryi w dolinie Kaczawy Międzynarodowe Otwarte Mistrzostwa w Płukaniu Złota. Zawodnicy startują w czterech kategoriach: profesjonalistów, amatorów, weteranów i juniorów. W ciągu 20 minut z 5 do 20 kg żwiru, w którym ukryta jest jednakowa liczba płatków złota, zawodnicy usiłują wypłukać jak najwięcej cennego kruszcu. Znalezione przez zawodników złoto staje się ich własnością. A więc... do misek!
Kopalnia "Aurelia" jest czynna od maja do września, od środy do soboty w godz. 9.00-16.00, w niedziele od 10.00 do 15.00. Muzeum Złota zaprasza przez cały rok w tych samych godzinach (w niedziele jest otwierane tylko w okresie od kwietnia do listopada).