Samo pojęcie misterium wywodzi się ze starożytności, ale znaczenie, jakie mu dziś nadajemy, sięga średniowiecza. Widowiska misteryjne, opowiadające historie biblijne albo zaczerpnięte z żywotów świętych, wystawiano wówczas w kościołach i na placach miejskich. Ta forma dramatu liturgicznego i dziś cieszy się sporą popularnością. Na Boże Narodzenie oglądamy jasełka, a w okresie wielkanocnym uczestniczymy w misterium Męki Pańskiej (pasyjnym) oraz misterium Zmartwychwstania. W Polsce misteria pasyjne odbywają się rokrocznie m.in. w Kalwarii Zebrzydowskiej i w Kalwarii Pacławskiej, w Górce Klasztornej, a także na Cytadeli Poznańskiej.
Kalwarie, czyli zespoły kaplic upamiętniających Mękę Pańską, zaczęły powstawać w Europie już w XV w., wobec niemożności pielgrzymowania do Ziemi Świętej, zajętej przez muzułmanów. Ponieważ kalwaria do pewnego stopnia odzwierciedla topografię Jerozolimy, stanowi znakomitą scenerię dla pasyjnych misteriów. W Kalwarii Zebrzydowskiej odbywają się one od 1608 r., a więc niemal od początku jej istnienia.
Obrzędy rozpoczynają się już w Niedzielę Palmową, gdy Chrystus na osiołku wjeżdża do Jerozolimy. Przed kościołem symbolizującym świątynię jerozolimską rozgrywa się scena wyrzucenia przekupniów. W Wielką Środę wieczorem pielgrzymi wchodzą do świątyni, odbywa się uczta u Szymona, dochodzi do zdrady Judasza, a na posiedzenie Sanhedrynu zapada decyzja o śmierci Jezusa. Po południu w Wielki Czwartek Chrystus żegna się z apostołami, umywa im nogi, a następnie procesja udaje się do Ogrójca. Tam Chrystus rozmawia z Ojcem, po czym zostaje pojmany i wszyscy ruszają przez potok Cedron i Bramę Wschodnią do pałacu Kajfasza. Tu pielgrzymi są świadkami zaparcia się Piotra i wieczornego sądu Sanhedrynu. Wczesnym rankiem w Wielki Piątek odbywa się sąd u Kajfasza, przesłuchanie u Piłata i Heroda, wreszcie Piłat odczytuje dekret skazujący Chrystusa na śmierć krzyżową - w tym miejscu rozpoczyna się tradycyjna Droga Krzyżowa. Misterium kalwaryjskie kończy liturgia Wielkiego Piątku, celebrowana przez biskupa w kościele Ukrzyżowania.
Podczas misterium nie pokazuje się najbardziej drastycznych momentów Męki Pańskiej. Śmierć Jezusa zostaje zaznaczona poprzez symboliczne przeniesienie Najświętszego Sakramentu do Kaplicy Grobu Pańskiego. Sceny z Ewangelii odtwarzane są wyłącznie przez amatorów, bowiem celem przedstawień nie jest prezentacja kunsztu aktorskiego, lecz pogłębianie przeżyć religijnych. Co roku w Wielkim Tygodniu przyjeżdzają tu tłumy wiernych.
Kalwaria Zebrzydowska należy do tych niezwykle atrakcyjnych miejsc, w których architektura nierozerwalnie stapia się z przyrodą, tworząc wspaniałą, niepowtarzalną całość. W 1999 r. architektoniczno-przyrodniczy zespół w Kalwarii Zebrzydowskiej został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO.