To bez wątpienia jeden z najpiękniej odrestaurowanych zabytków Dolnego Śląska. W pałacu w Krzyżowej mieści się Międzynarodowy Dom Spotkań Młodzieży Fundacji Krzyżowa dla Porozumienia Europejskiego. Organizowane są w nim międzynarodowe seminaria, sympozja i kongresy, jednak każdy może tu przyjechać na spacer, kawę i ciastko. W 1867 r. pałac w Krzyżowej zobaczył przeprowadzający inspekcję na Śląsku feldmarszałek Helmuth von Moltke, ojciec pruskiego militaryzmu. Zabytek tak przypadł mu do gustu, że postanowił w nim zamieszkać. Marszałek umarł w Krzyżowej w 1891 r. Pochowano go w mauzoleum na Wzgórzu Cmentarnym. Dziś nie znajdziemy tu jego trumny, zaginęła w czasie wojny. Podobnie próżno by tutaj szukać miejsca pochówku ostatniego właściciela Krzyżowej, Helmutha Jamesa von Moltke. Stryjeczny wnuk feldmarszałka przeszedł do historii jako twórca tak zwanego Kręgu z Krzyżowej, jednej z najbardziej znanych niemieckich grup ruchu oporu, która podczas II wojny światowej działała przeciwko narodowosocjalistycznemu reżimowi Adolfa Hitlera. Opozycjoniści trzykrotnie w latach 1942-1943 spotykali się w Krzyżowej, jednak nie w pałacu, a w położonym na uboczu posiadłości Domu na Wzgórzu. Właśnie tam mieszkali ostatni właściciele majątku, których nie stać było na utrzymanie kosztownego pałacu. Działacze Kręgu z Krzyżowej, przekonani, że wojna jest przegrana, dążyli do szczegółowych reform państwa i społeczeństwa. Chcieli rekonstrukcji prawa, demokracji, uspołecznienia najważniejszych gałęzi przemysłu, ukarania zbrodni politycznych, utrzymania chrześcijaństwa jako fundamentu życia politycznego. Uznani za spiskowców, zostali aresztowani. Helmutha Jamesa von Moltke powieszono 23 stycznia 1944 r. Po egzekucji jego ciało spalono, a prochy rozrzucono bez pochówku. W Krzyżowej na Wzgórzu Cmentarnym znajduje się kamień poświęcony pamięci Helmutha Jamesa i Karola Bernharda (zginął jako żołnierz w 1941 r.), braci von Moltke. Wyobrażenie o dawnym wyglądzie pałacowych wnętrz daje dzisiaj Sala Balowa. W sypialni feldmarszałka można obejrzeć ciekawą stałą wystawę poświęconą działalności Kręgu z Krzyżowej oraz dziejom środkowoeuropejskiej opozycji antytotalitarnej w XX w. Warto zobaczyć umieszczony w holu wejściowym pałacu Krzyż z Coventry. Nagrodzono nim Fundację Krzyżowa za wkład w dzieło pojednania. Dar z miasta zniszczonego przez niemieckie bombardowania dla fundacji z poważnym niemieckim udziałem to symboliczny, ale dobry znak naszych czasów. Nowa era w dziejach Krzyżowej zaczęła się 12 listopada 1989 r. Na dziedzińcu przed pałacem odbyła się wówczas Msza Pojednania. Przekazując sobie znak pokoju uściskali się w imieniu Polaków i Niemców premier Tadeusz Mazowiecki i kanclerz Helmuth Kohl. Jak na razie w żaden sposób nie upamiętniono tamtego wydarzenia. W dawnej stajni, stodole a nawet w domu ogrodnika Fundacja urządziła pokoje gościnne. W spichlerzu działa ponadto hotel o klasie wyraźnie ponadturystycznej. Fundacja Krzyżowa dla Porozumienia Europejskiego, Krzyżowa 7, tel. 074 850 03 00 www.krzyzowa.org.pl