Parafia prawosławna w Choroszczy, podobnie jak miasteczko, w 2007 r. obchodziła 500-lecie swego istnienia. Jej początki datuje się na rok 1507 r., gdy król Zygmunt I potwierdził wolę Aleksandra Chodkiewicza, który przekazał włość choroską we władanie prawosławnemu monasterowi Zwiastowania NMP w Supraślu. Faktycznie, dobrze zagospodarowane i położone blisko spławnej Narwi dobra Aleksander oddał mnichom już w 1501 roku. To cenne nadanie zapewniło budowę monasterskich inwestycji, m.in. cerkwi Zwiastowania NMP. Mnisi wznieśli w Choroszczy cerkiew filialną Opieki Matki Bożej, wyposażyli ją w księgi liturgiczne i ikony, a prawosławnych mieszkańców włości otoczyli opieką duszpasterską.
Okoliczności przyjęcia unii kościelnej przez parafię nie są znane. Stało się to najprawdopodobniej po objęciu dóbr przez podkomorzego brzeskiego Stefana Paca.
Znaczące zmiany przyniósł Choroszczy XVIII wiek. Przebudowa miasta doprowadziła do radykalnych zmian przestrzennych, plac wokół cerkwi stopniowo zabudowywano tak, że znalazł się on poza centrum miasteczka. Cerkiew odremontowano – pokryto dachówką, otynkowano wapnem, podmurowano cegłami, obito kopułę blachą, dobudowano babiniec. W 1788 r. parafia liczyła 288 wiernych.
Nie udało się ustalić jak wyglądały okoliczności powrotu unitów w Choroszczy do Prawosławia w 1839 r., jak też kto był wówczas proboszczem parafii. W latach 1840-1842 proboszczem był ks. Jan Lewicki, później ks. Aleksander Pawłowicz. W 1852 r. parafia liczyła 475 dusz. Starania o budowę plebanii i nowej cerkwi (stara była w bardzo złym stanie) rozpoczął w końcu lat 50. kolejny proboszcz ks. Antoni Makowielski. Długi czas poszukiwano nowej lokalizacji, lecz pożar w kwietniu 1880 r., który zniszczył 1/3 zabudowy miasteczka i strawił wszystkie domy od rynku, spowodował, iż postanowiono wybudować nową cerkiew. 29 kwietnia 1880 r. zapadła decyzja o budowie nowej, murowanej świątyni. Wznoszono ją niespełna 2 lata. Odbiór architektoniczny dokonał się 27 września 1883 r., a jej poświęcenie było niezwykłymi chwilami w życiu parafian i proboszcza. Ks. Teodor Jaszyn zmarł w 1905 r., został pochowany przy cerkwi, którą wzniósł i w której służył przez 28 lat swego życia. Parafia liczyła wówczas 736 wiernych.
I wojna światowa zdezorganizowała życie religijne i przerwała harmonijny rozwój ponad tysięcznej społeczności prawosławnej. Przed nadchodzącym frontem władze rosyjskie zarządziły ewakuację ludności. Parafię opuściło ok. 75% wiernych. W 1919 r. opiekę duszpasterską nad wiernymi parafii w Choroszczy powierzono ks. Włodzimierzowi Bałabuszewiczowi. W 1920 r. parafia liczyła 325 osób. W 1922 r. część bieżeńców wróciło na ojcowiznę. Liczba wiernych wzrosła do 697 osób. Wiernym udało się wyremontować świątynię, uporządkować plac wokół cerkwi i cmentarz, naprawić ogrodzenie, zakupić część wyposażenia, zgromadzić również niewielkie sumy pieniężne. W 1924 r. Ministerstwo Wyznań wyznaczyło cerkwi w Choroszczy funkcję parafii etatowej, z wiernymi cerkwi fastowskiej i topileckiej.
Od grudnia 1991 r. parafią administruje ks. prot. Andrzej Bołbot. Działalność młodego proboszcza ożywiła życie parafialne. W ostatnich latach ks. proboszcz zadbał m.in. o gruntowny remont cerkwi i położenie polichromii.
(Autor: Halina Surynowicz)
__________________
Skrócona wersja artykułu opublikowanego w „Wiadomościach Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego” 2007, nr 10.