Ziemia Chełmińska, którą Krzyżacy otrzymali od księcia Konrada Mazowieckiego w 1226 r., była najlepiej ufortyfikowanym skrawkiem państwa zakonnego. Na terenie tego stosunkowo niewielkiego obszaru założono w XIII w. aż 13 komturstw, czyli samodzielnych okręgów administracyjnych, podczas gdy na znacznie większym terytorium Pomorza Gdańskiego, zdobytego w latach 1308-1309, powstało ich tylko pięć.
Centrum każdego komturstwa stanowił zamek, będący siedzibą administratora i kilkuosobowej grupy zakonników-rycerzy, a jednocześnie pełniący ważne funkcje gospodarcze. Po wojnie trzynastoletniej dawne warownie krzyżackie użytkowano jako siedziby polskich starostów, natomiast po pierwszym rozbiorze Polski przeszły one we władanie króla pruskiego, który większość z nich kazał rozebrać na cegły potrzebne do budowy nowej twierdzy bastionowej w Grudziądzu.
Bierzgłowski zamek uniknął tego losu, ponieważ w 1520 roku został włączony do wiejskich posiadłości Torunia jako ekwiwalent za koszty poniesione przez miasto w czasie wojny z Krzyżakami. W 1840 r. obiekt ten przeszedł w ręce prywatne, a na początku XX w. wykupił go rząd pruski, który zlecił odbudowę zamku Konradowi Steinbrechtowi, wielkiemu znawcy gotyckiej architektury państwa zakonnego, wsławionemu rekonstrukcją warowni malborskiej.
Od 1933 r. - z przerwą w czasach PRL - właścicielem zamku są władze kościelne, początkowo diecezji chełmińskiej, a od 1992 r. nowo utworzonej diecezji toruńskiej. Te ostatnie przekształciły go w Diecezjalne Centrum Kultury, pełniące funkcje hotelowo-konferencyjne.
Długie trwanie zabytku w służbie różnych instytucji przyczyniło się do znacznego przekształcenia jego wyglądu, zwłaszcza po licznych pożarach, które wyjątkowo często nękały te szacowne mury. Twierdza bierzgłowska należała do zamków średniej wielkości, które nie miały pełnego, czteroskrzydłowego programu typowego dla krzyżackich zamków komturskich. Tutaj zbudowano ich tylko dwa; w jednym, odbudowanym przez Steinbrechta w duchu neogotyku - mieściły się izby mieszkalne, w drugim, zachowanym częściowo w pierwotnej formie - pomieszczenia reprezentacyjne, czyli kaplica i kapitularz.
Najcenniejsza jest jednak nie bryła zamku głównego, lecz skromna brama prowadząca na jego dziedziniec z przedzamcza, dawniej poprzedzona szeroką fosą. W arkadzie nad otworem bramnym zachowała się mocno zniszczona kompozycja z ceramicznych płaskorzeźb, przedstawiających rycerza na koniu i dwóch pieszych, uzbrojonych we włócznie i miecz. Postać na koniu jest interpretowana jako wyobrażenie Chrystusa wjeżdżającego do Jerozolimy lub wielkiego mistrza krzyżackiego w towarzystwie braci-rycerzy. Tak czy inaczej, jest to prawdopodobnie najstarsza - bo pochodząca jeszcze z przełomu XIII i XIV w. - rzeźba, która powstała na terenie dawnego państwa zakonnego.