Długo przed atakiem na terytorium Związku Radzieckiego Hitler planował aneksję tych rozległych, bogatych w złoża naturalne i urodzajnych ziem. W sztandarowym dziele „Mein Kampf”, określając teorię poszukiwania „przestrzeni życiowej”, tzw. „Lebensraumu”, widział je jako zdobyte w drodze podbojów i agresji całej Europy Wschodniej, a przede wszystkim dawnej Rosji. Te założenia były podstawą budowy słynnego Planu Barbarossa mającego doprowadzić go do panowania na Starym Kontynencie. Zakładał wyeliminowanie Rosji Radzieckiej i jej „zbrojnego ramienia” Armii Czerwonej przez jak najszybsze, całkowite wyniszczenie i pozbawienie możliwości funkcjonowania, upadku oraz podporządkowania władzom okupacyjnym całego państwa. Mimo że między obu stronami obowiązywał pakt o nieagresji, szybkie zdobywanie i zdominowanie bez większego oporu poszczególnych krajów europejskich wywołało przekonanie o nieograniczonej sile i potędze militarnej państwa niemieckiego.
W dniu 22 czerwca 1941 r. siły niemieckie (blisko 5 mln żołnierzy) rozpoczęły atak na pozycje radzieckie. Wojska rosyjskie, początkowo zaskoczone niemieckim Blitzkriegiem, oddawały przyczółki, wycofując się w głąb terytorium. Skutkiem niemieckiego pochodu była polityka wysiedlania ludności cywilnej oraz zatrzymywania radzieckich jeńców wojennych, których przewożono poza linię frontu, by następnie przesyłać do niemieckich obozów. W zaistniałej sytuacji w funkcjonującym już w tym czasie obozie koncentracyjnym Auschwitz w dniu 7 października 1941 r. wydzielono i ogrodzono kilka bloków obozowych, w których powołano Russisches Kriegsgefangenen Arbeitslager („Obóz pracy radzieckich jeńców wojennych”), gdzie przywieziono około dziesięciu tysięcy więźniów, z których w ciągu pięciu miesięcy bestialsko zamordowano blisko dziewięć tysięcy. Pozostali przy życiu w marcu 1942 r. zostali przeniesieni do budowanego obozu Birkenau, gdzie stanowili pierwszą wykorzystywaną w nieludzkich warunkach siłę roboczą realizującą polecenie Himmlera o konieczności utworzenia Kriegsgefangenenlager – obozu jenieckiego. Zgodnie z planami miał to być obóz składający się z stu siedemdziesięciu czterech baraków mieszczący docelowo do dwustu tysięcy jeńców.
Po wybudowaniu znacznej jego części historia pokazała, że założenia z 1941 r. były tylko jednym z elementów planów eksterminacyjnych obozu. W 1942 r. stał się głównym ośrodkiem zagłady Żydów, a w momencie likwidacji miejscem koncentracji więźniów przed przeniesieniem do pracy na terenie Trzeciej Rzeszy.