Pierwsze powstanie śląskie było w zasadzie reakcją na dokonaną przez Niemców masakrę pod kopalnią "Mysłowice", gdzie od kul Grenzchutzu (niemiecka Ochrona Pogranicza) zginęło dziesięć osób. Rozkaz rozpoczęcia powstania wydał ówczesny dowódca Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska, Alfons Zgrzebniok, a jako pierwsi walkę powstańczą rozpoczęli powstańcy w powiecie pszczyńskim, do którego należało wówczas m.in. miasto Mikołów.
W rejonie Mikołowa skupiał się oddział powstańczy pod dowództwem komendanta okręgu Ryszarda Bąka, wzmocniony później 75 osobami kompanii Roberta Kopca. Z kompanii tej Ryszard Bąk wydzielił 30 osób, z których utworzył oddział, który natychmiast wysłał na Łaziska Średnie (dziś w granicach administracyjnych Łazisk Górnych), gdzie odebrał broń urzędnikom kopalni "Valesca". Następnie opanował dworzec kolejowy i rozlokowane w pomieszczeniach kopalni "Trautscholdsegen" (dzisiejsza KWK "Bolesław Śmiały" w Łaziskach Średnich) biura okręgu policyjnego, zdobywając tam 16 karabinów ręcznych (prawdopodobnie ówczesnych Mauserów wzór 98 - z 1898 roku) i dubeltówkę. Z kolei główne siły powstańcze pod wodzą Ryszarda Bąka, liczące ok. 160 osób, uderzyły na Mikołów będący obok Pszczyny główną siedzibą sił niemieckiego Grenzschutzu; miał zostać opanowany przez trzy kompanie POW: IX (Łaziska - dzisiejsze Górne i Orzesze), IXa i X (Mikołów) skupiająca łącznie około 600 peowiaków (POW - Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska).
W czasie koncentracji sił okazało się jednak, że kompanie przybyły w niepełnym składzie. Osłabienie to było tym bardziej dotkliwe, że stacjonujące oddziały Grenzschutzu były doskonale uzbrojone, kwaterowały w czterech różnych punktach miasta: w Hotelu Polskim (obecnie Dom Kultury, Rynek 19), w Gospodzie Kurpasa (obecnie ulica Konstytucji 3 Maja nr 2), w gmachu ówczesnej Szkoły Ludowej nr 1 (obecnie ulica Kardynała Stefana Wyszyńskiego nr 13) i na plebanii (obecnie ulica Kardynała Wyszyńskiego nr 2). Oddział Ryszarda Bąka podzielony został na cztery grupy, które skierowano do walki we wszystkich tych punktach jednocześnie.
Dnia 17 VIII 1919 roku o godzinie 3.00 w nocy nastąpił atak oddziałów powstańczych. Wkrótce okazało się, że oddziały Grenzschutzu nie dały się zaskoczyć, dysponowały bowiem przytłaczającą przewagą w zakresie uzbrojenia. Doszło zatem do licznych starć. Szczególnie zacięta walka powstańców toczyła się z oddziałami stacjonującymi w Gospodzie Kurpasa (obecnie ul. Konstytucji 3 Maja nr 3) i w okolicy ówczesnej szkoły (dziś ul. Kardynała Wyszyńskiego).
Wydarzenie to upamiętnia tablica na ścianie frontowej obecnego budynku Prokuratury Rejonowej w Mikołowie.