Dawniej istniała tu wieś Łokacz, założona w 1701 r. przez olędrów - osadników zagospodarowujących dolinę Noteci. Cicho i spokojnie przestało tu być, gdy w "erze pary i elektryczności" zaczęły powstawać linie kolejowe. W tym miejscu skrzyżowały się dwie trasy: z Berlina do Bydgoszczy i dalej do Prus Wschodnich oraz ze Stargardu (Szczecina) do Poznania. Obie linie były bardzo ważne dla ówczesnego państwa pruskiego. Wybudowano je na samym początku tworzenia sieci kolejowej - pociągi ze Stargardu do Wronek ruszyły 1 lipca 1848 r., a do Bydgoszczy - 27 lipca 1851 r. Oprócz tych głównych linii było jeszcze lokalne połączenie przez Człopę do Wałcza, czynne w latach 1899-1991.
Wyłącznie do obsługi węzła kolejowego powstała w sąsiedztwie osada nazwana Kreuz - po polsku Krzyż. Po północnej stronie torów wytyczono kilka ulic, przy których stanęły budynki mieszkalne dla pracowników stacji. Można wyodrębnić kilka faz ich powstawania: najstarsze są parterowe tynkowane domy przy ul. Wojska Polskiego. Z końca XIX i początku XX w. pochodzą nietynkowane piętrowe domy: z muru pruskiego przy ul. Rejtana oraz ceglane przy ulicach Krótkiej i Staszica; przed I wojną światową powstały też okazałe kamienice w centrum miejscowości. Wzniesiono również kościoły: w 1882 r. ewangelicki (obecnie katolicki św. Antoniego) i w 1936 r. Najświętszego Serca Pana Jezusa. W 1936 r. Krzyż uzyskał prawa miejskie.
Dziś znaczenie kolei jest nieporównanie mniejsze, ale ciągle węzłowa stacja jest tu najważniejsza - z żelazną kładką nad torami i stojącym pośrodku XIX-wiecznym budynkiem dworca. Sześciotysięczny Krzyż jest ciekawym miejscem: to najmniejsze miasto w Polsce, gdzie oprócz zwykłych pociągów zatrzymują się ekspresy InterCity.
Więcej znajdziesz w
Polska Niezwykła wielkopolskie