Wczesnobarokowy kościół Dominikanów (1632-44) oraz klasztor (1640-55).
Kiedy tuż przed pierwszą niedzielą maja 1516 r. gidelski rolnik Jan Czeczek wyorał na swoim polu maleńką figurkę Maryi z Dzieciątkiem, nic nie wskazywało, że w tym miejscu stanie kiedyś całkiem spory klasztor z kościołem, w którym znaleziona figurka umieszczona zostanie we wspaniałym ołtarzu i pielgrzymować będą do niej tysiące pątników.
Najpierw miniaturową rzeźbę wstawiono w niszę drewnianej kapliczki ufundowanej przez ówczesnego właściciela Gidel (fragment można dzisiaj oglądać po prawej stronie ołtarza MB Gidelskiej). Ponieważ modlących się o uzdrowienie pielgrzymów ustawicznie przybywało, następny dziedzic pobudował w tym miejscu nieco większą, także drewnianą kaplicę, aż wreszcie w 1615 r. kolejna z właścicielek miejscowości ufundowała murowany kościół i do opieki nad cudowną figurką sprowadziła dominikanów.
Budowa zespołu ruszyła w 1632 r. Zakończono ją po 12 latach. Świątynię konsekrowano w 1656 r. Zbudowano ją na planie krzyża, w którego dwóch krótszych ramionach (transepcie) umieszczono kaplice – od południa NMP Gidelskiej , od północy św. Jacka, założyciela zakonu dominikanów w Polsce. Świątynia ma 55 m długości, 21 m szerokości i 16 m wysokości. Po obu stronach fasady wznoszą się 40 m wieże.
Od strony kaplicy św. Jacka, prezbiterium i zakrystii, przylegają do kościoła zabudowania klasztoru. To murowany, jednopiętrowy budynek na planie prostokąta, w którym znajdują się cele dla braci zakonnych. Obecni jest ich dwunastu. Ciekawostką tego miejsca jest fakt, że po upadku Powstania Styczniowego stał się tzw. „klasztorem etatowym” dla 31 mnichów przywiezionych tu ze skasowanych w Królestwie Polskim klasztorów.
Wnętrze kościoła jest bogato zdobione sztukateriami w typie lubelsko-kaliskim. Podziwiać tu można 11 barokowych ołtarzy z pierwszej połowy XVIII w. i dwunasty – już rokokowy (1796) ołtarz główny z obrazem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny pędzla krakowskiego malarza epoki romantyzmu Michała Stachowicza (1768 – 1825). Wspaniale prezentuje się ambona i sześć rzeźbionych konfesjonałów. Warta obejrzenia jest również ruchoma szopka przedstawiająca historię wyorania cudownej figurki. Uwidoczniono w niej wszystkie trzy gidlskie świątynie i rzesze pielgrzymów zdążających do sanktuarium.
W 1998 r. kościół Wniebowzięcia Mary Panny podniesiono do godności bazyliki. W 2000 r. obok sanktuarium powstała Gidelska Kalwaria.
Warto wiedzieć:
Co roku w pierwszą niedzielę maja w sanktuarium Matki Bożej Gidelskiej Uzdrowienie Chorych odbywa się tradycyjna „Kąpiółka” czyli ceremonialne obmywanie figurki w winie.