Przypominający wielki tort zabytkowy gmach Teatru Wielkiego jest od ponad 170 lat jedną z wizytówek stolicy. Wzniesiono go na dawnym pl. Marywilskim, według projektu Antonia Corazziego. Otwarcie 24 lutego 1833 r. zainaugurowano przedstawieniem Cyrulika sewilskiego Gioacchina Rossiniego. Budynek był siedzibą trzech osobnych zespołów, działających już wcześniej w Warszawie: narodowej opery, baletu i dramatu. Okolice teatru, nazywane w tym okresie "wielkim teatrowiskiem", stanowiły kulturalne centrum kraju. Tętniący życiem plac był sercem miasta. Naprzeciwko stały ratusz i kościół, a w sąsiedztwie działały najlepsze kawiarnie, cukiernie, restauracje, sklepy i winiarnie. Było to miejsce parad, uroczystości narodowych, zabaw karnawałowych i koncertów. W czasach międzywojennych w pobliżu miały swoje siedziby pierwszy warszawski kabaret literacko-artystyczny Momus, muzyczny teatr Melodram oraz Państwowy Instytut Sztuki Teatralnej.
Po zbombardowaniu w 1939 r. budynek został niemal całkowicie zniszczony. Zachowała się jedynie klasycystyczna fasada. Według architektonicznych planów Corazziego, fasadę teatru miała zdobić triumfalna rzeźba opiekuna sztuk Apollina, powożącego czterokonnym rydwanem. Pomysł nie został zrealizowany ze względów politycznych, umniejszających godność sceny narodowej. Po wielu latach Kwadryga zwieńczyła jednak fronton gmachu - 3 maja 2002 r. odsłonił ją prezydent Aleksander Kwaśniewski. Obecnie siedziby mają tu Teatr Narodowy, Opera Narodowa oraz jedyne w Polsce Muzeum Teatralne.
Teatr Wielki dysponuje największą sceną operową świata - o całkowitej szerokości 36,5 m, głębokości 57,6 m i wysokości 34,4 m. Z łatwością mogłaby pomieścić mediolańską La Scalę. Pięciokondygnacyjna widownia sali im. Moniuszki ma 1841 miejsc. Wnętrza zdobią rzeźby, marmury, kryształowe żyrandole, mozaikowe podłogi i szerokie schody. Działa tu zespół, który kontynuuje ponad 200-letnią tradycję opery i baletu w Polsce. Oprócz dawnych i współczesnych kompozytorów rodzimych wystawiane są opery klasyków. Dominuje tradycyjna gwiazdorska inscenizacja, do której zapraszano już takie sławy, jak Luciano Pavarotti. Niedawne starania byłego artystycznego kierownika sceny Mariusza Trelińskiego, aby odświeżyć i podnieść do światowej rangi repertuar muzyczny, baletowy i obsadowy, pozostawiły po sobie ślad, jednak nie zmieniły ogólnej linii artystycznej Opery.
Dzieje Teatru Narodowego wiążą się przede wszystkim z nazwiskiem ojca polskiej sceny narodowej i jej wieloletniego dyrektora Wojciecha Bogusławskiego, którego pomnik stoi przed wejściem do teatru. W dzieje teatru wpisane są nazwiska najwybitniejszych i najgłośniejszych aktorów i reżyserów teatru polskiego od XVIII po XXI w. Teatr był mocno związany z powojenną historią polityczną, czego przykładem jest choćby premiera Dziadów Adama Mickiewicza, która w 1968 r wywołała rozruchy w Warszawie. Po pożarze, który strawił budynek, otwarto go ponownie w 1997 r. Narodowy szybko stał się jedną z ważniejszych placówek kulturalnych, nastawioną na dialog intelektualny, poezję oraz klasykę polskiej i światowej dramaturgii. Jan Englert, pełniący od 2003 r. funkcję dyrektora, stara się przybliżyć scenę narodową przeciętnemu odbiorcy. Stopniowo odświeża repertuar nową dramaturgią, dla której przeznaczono nawet osobną scenę - Studio. Dyrektor zaprasza do współpracy zarówno doświadczonych, jak i młodych reżyserów. W Narodowym można więc obejrzeć nie tylko spektakle mistrzów, np. Kosmos Jerzego Jarockiego, ale i kontrowersyjną Fedrę Mai Kleczewskiej.
W zabytkowym gmachu teatralnym działają liczne kawiarnie, restauracje, kluby i siedziby instytucji kulturalnych. Nadal jest to ważny punkt na mapie miasta. Jego okolice zmieniły charakter z handlowego na turystyczny i stały się miejscem spotkań towarzyskich, co z pewnością dodaje mu uroku.
Teatr Narodowy
pl. Teatralny 3
www.narodowy.pl
Opera Narodowa
pl. Teatralny 1
www.teatrwielki.pl